Consulair ambtenaar Raymond Poeteray van het Ministerie van Buitenlandse Zaken wordt verdacht van spionage voor de Russische geheime dienst SVR. Er lijkt een link te zijn met Anna Chapman, de mooie Russische geheim agente die haar reputatie als femme fatale goed weet uit te buiten. Sex sells, wil een wijsheid. En als seks en spionage samenkomen, dan raakt iedereen geïnteresseerd. De connectie tussen erotiek en spionage is altijd erg aantrekkelijk geweest voor de naar verstrooiing zoekende mens. Kijk maar naar Mata Hari. Mensen die weinig tot niets van spionagegeschiedenis afweten, zullen ooit weleens van haar hebben gehoord. Dat komt omdat rond de exotische danseres en courtisane – een deftig woord voor een exclusieve prostituee – meer dan een zweem van seks zweeft.
Angst
In 1917 werd de Leeuwardense Margaretha Zelle alias Mata Hari door de Fransen geëxecuteerd wegens spionage voor Duitsland. Eigenlijk weten we niet eens zeker of ze wel daadwerkelijk spioneerde voor de Duitse geheime dienst. Ze had wel veel ‘vrienden’ aan beide zijden van de oorlog, waaronder hooggeplaatste militairen en politici. Dit samen met haar seksuele reputatie van een mannenverslindster en mogelijk wat opschepperij maakte dat Mata Hari de schijn erg tegen had en dat werd haar ondergang.
Als de man met geheimen ergens bang voor moet zijn, dan is het de femme fatale. Tijdens de Eerste Wereldoorlog gingen dan ook voor Mata Hari’s aanhouding al veel geruchten over verleidelijke vrouwen die op geraffineerde wijze geheimen ontfutselden aan brave, maar zwakke mannen. Het archetype is een mooie, amoureuze, maar ook ijskoude en berekenende vamp voor wie mannen niets meer zijn dan een gebruiksvoorwerp.
Fantasie
De gevaarlijkste vrouw in dit genre was niet de overschatte Mata Hari, maar dr. Elsbeth Schragmüller die onder haar bijnaam Fräulein Doktor of mademoiselle docteur de verpersoonlijking van het archetype werd. Dr. Schragmüller was tijdens de Eerste Wereldoorlog inlichtingenofficier van de Duitse geheime dienst IIIb en afdelingshoofd Frankrijk op hun kantoor in Antwerpen. De mythe rond haar persoon begon al tijdens de oorlog, maar werd er na pas echt groot. Fräulein Doktor werd een geliefd onderwerp in pulpfictieromans en B/C-films.
Anna Kushchenko alias Anna Chapman of Agente 90-60-90 buit dit grotendeels op fantasie gebaseerde pulpfictiebeeld van de vrouwelijke spionne goed uit door zich na haar ontmaskering bewust te profileren als de vleesgeworden femme fatale van de spionagewereld. En nu lijkt er ook nog eens een Nederlandse viceconsul in haar web verstrikt te zijn geraakt.
Motivatie
Overigens spioneerde in de jaren 1915 – ’16 een consulair medewerker van het Nederlandse consulaat in Liverpool genaamd Harry Bekkers voor de Duitse marine-inlichtingendienst N. Hij kwam er in tegenstelling tot Mata Hari mee weg, want pas na de Eerste Wereldoorlog ontdekte MI5 zijn identiteit.
Geld is het belangrijkste motief voor dit soort spionnen. De motivatie van de voormalige Nederlandse viceconsul in Hongkong om staatsgeheimen te verkopen aan Rusland is dan ook vermoedelijk geld, mogelijk gecombineerd met rancune tegen zijn werkgever. Motieven die in de praktijk veel krachtiger zijn dan verleiding door de grotendeels op lust- en angstfantasie gebaseerde femme fatale.
Edwin Ruis schreef een boek over hoe Rotterdam het grootste spionagecentrum van de Eerste Wereldoorlog werd.
