Vrijdag 15 november. In Brazilië is het de Dia da Proclamação da República, de Dag van de Republiek. Een dag waarop het volk zijn land moet vieren. Maar niet op Cinelândia in Rio de Janeiro. Zo’n 40 jongeren hangen rond op dit plein voor het gemeentehuis, om het tegenovergestelde te doen. Ze demonstreren tegen corruptie, slechte gezondheidszorg, ongelijke kansen en hoge busprijzen in Brazilië – tegen van alles tegelijk. Het zijn de jongeren van Black Bloc.
Minstens twee keer zo veel militaire agenten hebben zich in groepen rondom de betogers verzameld. Af en toe lachen ze smalend om de jongeren. Twee keer rijdt langzaam en dreigend een stoet met politieauto’s en motors voorbij. Black Bloccers wapperen demonstratief met hun vlag en skateboarden net iets te dicht langs de politie. Beide groepen staan op scherp.
Black Bloc is een subgroep van de betogers in Rio, die geweld als middel niet schuwt. Ze kleden zich in zwart en verbergen hun gezichten achter sjaals en mutsen. Waar anderen vreedzaam protesteren, vernielen de Black Bloccers banken en andere ‘symbolen van het kapitalisme’. Ook leiden ze de oproerpolitie af, zodat andere demonstranten veilig kunnen wegkomen.
Black Bloc als demonstratiestrategie is een wereldwijde beweging. In de jaren ‘70 in West-Duitsland werd hij voor het eerst gebruikt, in de demonstraties tegen kernwapens. In juni 2013 begonnen ze in Rio. De jongeren kregen via filmpjes les in demonstreren van Black Bloc Turkije.
Braziliaanse media schilderen de Black Blocs af als rebels without a cause. Rich kids op zoek naar wat vermaak. Maar ook dat ze een gevaar vormen voor de maatschappij, en getraind worden door de FARC. Dat er fascisten binnen de groep zitten. Quasi-grappend groeten twee jongeren elkaar met Heil Hitler, als parodie op die berichtgeving.
Een Black Bloccer met zwarte pet en dito zonnebril is teleurgesteld over de media. “Je geeft je bloed voor het hogere doel: mensen beschermen. Je wordt beschoten met rubberen kogel, vernederd en dan zeggen de media dat we vandalisten zijn.”
Uit het niets komen de agenten op de Black Bloccers af om hun identiteit te noteren en tassen te checken.
Net als de andere demonstranten is de groep Black Bloc-jongeren in Rio inmiddels aan het krimpen. De demonstraties van juni. waarvoor miljoenen op de been kwamen, zijn niet meer. De opkomst vandaag is mager. Het vele politiegeweld heeft mensen bang gemaakt. De afgelopen maanden heeft de politie hard opgetreden tegen de betogers. Zo stopt de politie vuurwerk in de tas van betogers, om ze vervolgens om die reden te arresteren. Op een filmpje op internet is te zien dat ze oudere dames in elkaar slaan. De politie draagt vaak zelf geen naamtag, zodat ze anoniem hun gang kunnen gaan.
“Oi líder,” hé leider, roepen verschillende Black Blocs grappend tegen elkaar. De militaire politie zoekt naar de voorman van de beweging, om die te kop in te drukken. Maar die is er helemaal niet. Het gaat in tegen hun idealen. “Mijn naam is Amarildo,” zegt een jongen van wie alleen de ogen zichtbaar zijn. Iedereen blijkt zich zo te noemen.
Het is de naam van een jongen die onlangs werd opgepakt tijdens een razzia van de militaire politie in Rocinha, de grootste favela van Rio. Hij groeide uit tot een nationaal symbool van het protest. Maanden later werd duidelijk dat de politie hem doodgemarteld heeft. Er ging een schokgolf door het land. Zijn lichaam is nog steeds niet gevonden.
Een jongere draagt een bord met daarop: ‘Waar zijn Amarildo’s botten?’
Op Cinelândia hangt de spanning in de lucht. Sommigen opperen om naar een ander plein te vertrekken, om de politie af te schudden. Een geïmproviseerde vergadering daarover vervalt direct in chaos, na onenigheid van twee deelnemers. Toch vertrekken ze uiteindelijk, te voet. Over de breedte van enkele autorijbanen lopen ze naar de andere kant van de stad. Ondertussen wordt vooral het politiegevolg steeds groter. Motors zetten hun zwaailichten aan. Oproerpolitie en traangas worden ingezet. Een helikopter volgt de groep in beweging.
Halverwege de rit komen ze langs de bekende stranden van Copacabana en Ipanema. De stranden zijn afgeladen. Ongetwijfeld liggen veel van de demonstranten van enkele maanden geleden vandaag op een handdoek. Ze zijn teruggedeinsd voor de militaire politie. Voor deze Black Bloccers is dat juist een reden om door te gaan. “Actie reactie.”
