Of we bij TPO Magazine een kanaal over landbouw een kans zouden willen geven, vroeg journaliste Tjitske Ypma enkele weken geleden. Enthousiast mailden we haar terug: ja, natuurlijk! Niet alleen vanwege de geweldige naam die ze voor haar kanaal voorstelde (zeg maar eens ‘nee’ tegen een Aardappelkanaal), maar vooral vanwege de gigantische economische waarde van deze Nederlandse topsector, die in 2012 voor 26,5 miljard euro produceerde. Daarnaast geloven we in Tjitskes menselijke benadering. De landbouwsector produceert immers ons voedsel, en je bent wat je eet, dus eigenlijk gaat het Aardappelkanaal over jou. Tjitske gaat in op vragen als: wat doet de Kip van Morgen vandaag de dag zoal? Waarom kunnen we in de toekomst geen aardappels meer eten? En wat doet een kinderopvang op de boerderij? We beginnen met haar artikel ‘See the harm, weet wat je eet’ ter introductie van het onderwerp landbouw en duurzaamheid. Zou u een abonnement nemen?
Laat hier uw e-mailadres achter als u vindt dat het Aardappelkanaal van Tjitske Ypma er moet komen.
‘Do no harm’ was de duurzaamheidsdefinitie van circulair ondernemer Douwe Jan Joustra tijdens een workshop op het internationale Climate Alliance congres in Den Haag afgelopen zomer. De volgende vraag is dan natuurlijk: wat is ‘harm’ (kwaad)? Met die vraag zijn vele overheden, organisaties, bedrijven en consumenten dagelijks bezig. Maar het blijkt niet eenvoudig.
Zo denken we een biologische hamburger te kopen, maar blijkt het ondefinieerbaar gehakt of zelfs paardenvlees te zijn (in hoeverre dat erg is, daar kun je dan weer over twisten). Fair trade blijkt kleine boeren in ontwikkelingslanden de nek om te draaien, omdat grote coöperaties al gauw corrupt worden en hen de winst uit handen nemen. En onlangs bleek uit een onderzoek van Greenpeace dat ook de biologische katoenen T shirts van de H&M de in Europa verboden giftige verfstof NPe bevatten.
Allemaal voorbeelden van (wereld)handel waarbij de lijnen lang zijn. Maar ook dichtbij huis is ‘do no harm’ wel eens lastig. Slapend onder ons zojuist geïsoleerde plafond hoor ik ineens duidelijk geknaag, recht boven mijn hoofd. Shit, muizen! Erg vervelend als die gangen gaan eten in de dure isolatie. Dus: een muizenval. Want gif strooien is echt een misdaad: dan sterven ze in drie weken heel langzaam aan inwendige bloedingen. Je ziet het dan misschien niet, maar je daad is des te gruwelijker (zou dit vaker zo zijn?).
Maar dan: een gewone klem, hats klats einde muis? Of een val waar ze levend in worden gevangen? In ons geheugen gegrift staat nog onze boerderijtijd, toen we regelmatig kapotte muizenlijkjes uit vallen moesten peuteren. Ook kroop er wel eens eentje door de hal, met een gebroken ruggetje.
Een ‘levende val’ dus. Twee keer ging het hiermee goed, althans, voor zover ik kon beoordelen. Dat betekent: tot het uitzetten in het bos, waar ze volgens internetdeskundigen binnen enkele uren worden gegrepen door een roofdier. De derde keer ging het echter eerder al mis: de muis was met zijn pootjes onder de ‘deur’ van de val gekomen en had deze gebroken. Mijn vriend heeft hem toen maar met een bijl geëuthanaseerd. Waar hij vervolgens zelf weer een dag last van had.
Het maken van goede keuzes in het dagelijks leven is dus al niet eenvoudig, het geven van goed advies of het maken van doelmatig beleid al helemaal niet.
Ik was eens voor een agrarisch vakblad bij een workshop van LTO Noord voor akkerbouwers, om het gebruik van gif tegen te gaan en zo de grondwaterkwaliteit te verbeteren. Of liever gezegd: niet verder te verslechteren. De boodschap was: gebruik jaarlijks minder gif (officieel gewasbeschermingsmiddelen), dan gaat het met het water ook de goede kant op. Tot een boer aan het woord kwam die het eens had geprobeerd: minderen. In een phytophthorajaar (een aardappelschimmelziekte) had deze boer ineens tig jaardoses nodig gehad om de schimmelziekte weer onder de duim te krijgen. Een nieuw advies volgde: spuit zo doelgericht mogelijk, en laat het niet verslonzen.
Maar eigenlijk zou het beste zijn om veel verschillende rassen aardappels te eten, omdat de phytophthoraschimmel inmiddels een mannetje en een vrouwtje in Nederland heeft, en zich dus genetisch kan vermeerderen. Met miljarden tegelijk. De tien resistente aardappelrassen die we in Nederland hebben leggen het dus binnen no time af, want de schimmel muteert razendsnel. Dus: willen we in de toekomst én schoon drinkwater én patat, dan moeten we zoveel mogelijk verschillende soorten aardappels kweken (en dus ook eten), zodat de schimmel geen kans (of: een minder grote kans) krijgt ons aardappeleters uit te roeien.
Een leuk voorbeeld is Hutspot in Amsterdam, waar elf bijzondere soorten te koop zijn. Dit is echter een uitzondering: navraag bij een biologische boer leert dat consumenten Ditta, Nicola of Agria willen, ook al weten ze zelf niet wat ze kopen. Maar als een aardappel teveel afwijkt van de norm (groot, rond, schoon en makkelijk schilbaar) wil de consument hem niet. En aangezien er geen communicatie is tussen boer en klant, is die laatste zich van geen kwaad bewust.
Op andere terreinen is dat bewustzijn er soms wel al, maar staat het verband tussen het individuele gedrag en het collectieve gevolg weer te weinig op het netvlies, evenals het verband tussen de korte en de lange termijn. Bijvoorbeeld op het gebied van klimaat, kinderarbeid of natuurbescherming. Maar het gekke is, dat als we het echt weten, als we voor onze neus zien wat er gebeurt, we echt wel anders gaan handelen. Het klaphek van de levende muizenval is inmiddels aangepast: gister ging er nog een hele muis het bos in.
Ik zou dus niet zeggen: ´Do no harm´, maar ´See the harm´. Zie het kwaad en bekommer je erom. Als je zelf muizenlijkjes uit vallen moet peuteren, ruim je de broodkruimels heus wel eerder op. Dat is beter dan gif strooien, waarbij je zelf niets hoeft te zien maar ontzettend leed veroorzaakt.
Het is goed om zodanig te consumeren dat je je aankopen uit transparante ketens haalt. En van dichtbij, is de laatste tijd een meergehoorde toevoeging. Vanwege de transparantie, maar ook vanwege voedselkilometers en onze milieueisen (de strengste van de wereld). En: je kunt er vaak zelf eens gaan kijken.
Verantwoord eten van Nederlandse bodem kan dan ook heel goed. Er gebeuren hier prachtige dingen, zoals kalfjes bij de melkkoe laten. Juist in Nederland doen agrarisch ondernemers hun best. Met rondeel kippenstallen, met een koeientuin, met drinkspenen voor kalveren in plaats van emmers. Misschien komen dit soort verbeteringen juist wel uit Nederland, waar we met zijn allen dicht op de veebedrijven zitten en dierwelzijnsorganisaties als Wakker Dier en de Dierenbescherming veel aanhang hebben.
Het is ook geweldig om te zien wat multifunctionele boeren doen (ik mocht drie jaar werken voor de Taskforce Multifunctionele Landbouw): kinderopvang op de boerderij, zorg voor verslaafden, eigen Drentse jam maken en verkopen, slapen in een boomhut, enzovoort. Graag deel ik met mijn lezers dit soort nieuwe nuchtere boereninzichten, vindingen en producten op het gebied van duurzaamheid. Om kritisch te bekijken, om te onderzoeken en om te gebruiken.
Dit terrein kun je niet alleen achter je bureau bedenken en beschrijven, dus ik ga er ook op uit. Ik zal het platteland met al zijn verrassingen opzoeken, nieuwe boeren interviewen (veel uit de grote stad!), en op zoek gaan naar al wat mooi, tastbaar, en van dichtbij is. Vaak even mooi als eenvoudig. Om te weten hoe we een echt eerlijke hamburger kunnen eten, en ook verder, hoe we kunnen leven met een schoon geweten terwijl we het kwaad, wat er altijd is, onder ogen zien. Met producten van echte ondernemers, in een open markteconomie als de onze. Ik zoek met optimistische, maar kritische blik, een open mind en ik vraag om veel (boeren)wijsheid. Want misschien is eenvoud een beter woord voor duurzaamheid, en moeten we die nuchtere boerenwijsheid weer aanleren.
Ter gelegenheid van de start van het Aardappelkanaal, een filmpje over aardappelkunst:
Laat hier uw e-mailadres achter als u vindt dat het Aardappelkanaal van Tjitske Ypma er moet komen.
