Recensie

Groots onderwerp te klein gebracht

05-05-2015 11:24

In 1958 lijken de Duitsers de Tweede Wereldoorlog achter zich te kunnen laten. De denazificatie is geslaagd, het Wirtschaftswunder geeft hoop en bondskanselier Adenauer wijst naar de toekomst. Dan stormt journalist Thomas Gnielka (André Szymanski) het Openbaar Ministerie van Frankfurt binnen. Een vriend van hem herkende op straat een kampcommandant van Auschwitz! De naam van dit vernietigingskamp doet echter bij niemand een belletje rinkelen.

Vergeten
Johann Radmann (Alexander Fehling, Inglourious Basterds) is een jonge jurist met meer ambitie dan alleen verkeersovertredingen afhandelen. De actie van Gnielka wakkert zijn interesse aan. Hij start een onderzoek, waarvoor hij weinig hulp kan verwachten. De meeste collega’s, vooral zij die zelf onderdeel van het nationaalsocialistische systeem waren, vergeten het verleden liever.

Auschwitz was op dit moment in de geschiedenis uit het collectief geheugen van Duitsland weggelaten. Sie wussten es nicht. Gnielka is daar terecht fel in: “Het is schandalig dat een openbaar aanklager nog nooit van Auschwitz heeft gehoord.” Im Labyrinth des Schweigens vertelt het verhaal van de weg naar berechting van een belangrijk deel van de commandanten van het concentratiekamp, die verlaat een cruciale geschiedenisles gaf aan veel Duitsers.

Dimensie
Radmann is fictief, een behapbaar karakter waarin de drie werkelijke aanjagers van dit strafrechtelijk onderzoek zijn samengevoegd. Zo’n versimpeling van de werkelijkheid – bijvoorbeeld ook toegepast in Lucia de B. – hoeft niet bezwaarlijk te zijn. Maar in Im Labyrinth des Schweigens gaat het te ver. De hoofdpersoon is te eendimensionaal om zo’n complex onderwerp te dragen.

De jonge aanklager is eenduidig een held, met maar één tekortkoming: zijn naïviteit. Hij krijgt het moeilijk, hij krijgt verwijten een showmannetje te zijn, hij schiet wel eens uit de slof, maar eigenlijk glijdt dit alles van hem af. Fehling acteert het met genoeg charisma en bevlogenheid om dit karakter goed aan te zetten. Dat hij toch niet interessant wordt, ligt dus buiten zijn schuld.

Levenloos
Wanneer hem opvalt hoe sympathiek kampbeul Joseph Mengele er op een foto uitziet, schrikt Radmann. De film vertelt in de dialogen hoe complex dit alles is voor Duitsland, maar als het erop aankomt blijft alles zwart-wit, vooral in de beeldvertelling. Een van de commandanten mept vlak voor zijn arrestatie nog even een kind op de school waar hij werkt. De doodse blikken van de aangeklaagden zijn ook stevig aangezet. De ‘gewone’ daders worden zodoende te ongewoon gemaakt. De film wandelt achteloos zijn eigen punt voorbij.

Ook valt op dat de vele stapels documenten, die de basis zijn voor het onderzoek van de juristen, niet veel meer blijven dan rekwisieten. Dat is zonde, zeker ook omdat de poster en belangrijkste reclamefoto er zo’n nadruk op leggen in een schitterend beeld. Maar de mensenlevens die erin zijn vastgelegd stralen er niet uit. Ze blijven een stapel papier. Stijf en zonder leven.

Im Labyrinth des Schweigens is op zichzelf geen slecht gemaakte film. Het probleem is dat de kunst hier nooit los kan worden gezien van de geschetste werkelijkheid. En de grootsheid van dit onderwerp had beter verdiend.