‘Was hij nou een arts of écht een monster?’ kopte NRC Handelsblad afgelopen donderdag. De ‘griezeldokter’ is begin dit jaar veroordeeld tot drie jaar celstraf en is, net zoals het Openbaar Ministerie, tegen die straf in hoger beroep gegaan. Op 18 december jongstleden vond de regiezitting plaats. De zaak tegen oud-neuroloog Ernst Jansen Steur (1945) geldt als de grootste medische strafzaak in de Nederlandse geschiedenis. Hij staat inmiddels model voor de ‘foute dokter’. Maar dat oordeel is te snel geveld.
Jansen heeft verkeerde diagnoses gesteld, met dramatische gevolgen. Angststoornissen, baanverlies, verkeerde medicatie waardoor mensen ernstig ziek werden. Een van zijn patiënten pleegde zelfs zelfmoord nadat hij met haar een slechtnieuwsgesprek had gevoerd. Dat is natuurlijk verschrikkelijk.
Ook voor die zelfmoord is de oud-neuroloog veroordeeld, en dat is opmerkelijk. Want sinds wanneer kan een arts veroordeeld worden voor de zelfmoord van een patiënt? Geldt dat dan ook voor die artsen wier patiënten in een wilsbeschikking hebben vastgelegd dat ze euthanasie willen als bij hen dementie is vastgesteld? Dan is het toch ook de arts die willens en wetens de diagnose geeft die voor hen de reden is om hun leven te beëindigen? Of geldt zo’n veroordeling alleen voor diagnoses die niet kloppen?
De achterliggende reden voor de veroordeling voor zelfmoord heeft wellicht te maken met een andere: Jansen is ook veroordeeld voor het ‘opzettelijk’ stellen van verkeerde diagnoses bij acht patiënten, waardoor ze ernstig lichamelijk letsel opliepen. Maar was er wel sprake van het willens en wetens beschadigen van mensen met als enige doel hen verdriet, pijn en lijden te bezorgen? Was Jansen een narcistische arts die er een sadistisch genoegen in schiep mensen doodziek te maken? Was hij een onkundige rommelaar die decennialang maar wat aanknoeide, en uiteindelijk tegen de lamp is gelopen? Nee, hij stond bekend als een vooraanstaand neuroloog. Was hij misschien een kundige arts die door omstandigheden de controle over zichzelf is kwijtgeraakt? Die laatste mogelijkheid lijkt vrijwel niemand te overwegen. Maar dat zou wel moeten.
In 1990 raakte Jansen betrokken bij een ernstig verkeersongeval. Hij was drie uur buiten bewustzijn en langere tijd in de war. Na dat ongeluk veranderde zijn gedrag, heeft zijn zoon verklaard. Hij werd autonomer en monomaner, en was dwangmatig bezig met zijn werk. Uit het vonnis dat de rechtbank van Overijssel februari dit jaar uitsprak, blijkt dat de rechters drie psychische problemen bij Jansen zien: een medicijnverslaving, ADHD en een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Maar die problemen brengen ze niet in verband met een mogelijke hersenbeschadiging die het gevolg kan zijn van het verkeersongeluk dat hij meemaakte.
In het Psychologisch Onderzoek Pro Justitia dat is gedaan, wordt maar een keer verwezen naar mogelijk hersenletsel, met de zinsnede ‘zekerheid daarover kon niet worden verkregen’. Verder gaat het rapport alleen maar in op de ADHD en narcistische persoonlijkheidsstoornis die de voedingsbodem zouden vormen voor de medicijnverslaving die wél overal uitgebreid aan bod komt. Er heeft kennelijk geen goed en uitgebreid hersenonderzoek plaatsgevonden, en dat is in dit geval een onacceptabele omissie.
Zelf verwees Jansen, voorafgaand aan zijn veroordeling in februari dit jaar, op de karakter- en gedragsveranderingen die na het verkeersongeval plaatsvonden. Hij betuigde bovendien zijn diepe spijt en schaamte. In een interview met NRC Handelsblad beoordeelt hij bovendien een ander misdrijf dat hij ook heeft begaan, het verduisteren van bijna 90.000 euro, als ‘wezensvreemd, afwijkend gedrag’ en ‘vervaging van normbesef’.
Het is bekend dat hersenletsel negatieve cognitieve, emotionele en gedragsmatige gevolgen kan hebben. Jansens IQ is nu gemeten op 108 (gemiddeld intelligent), wat laag is gezien zijn opleidingsniveau. Zijn impulsiviteit, prikkelbaarheid en geen rekening houden met anderen zijn misschien wel het gevolg van een hersenbeschadiging. In dat geval is Jansen geen enge narcist, maar een slachtoffer van NAH, niet-aangeboren hersenletsel. Een rechtbank die zowel Jansen als zijn slachtoffers recht wil doen, zal dat serieus en degelijk moeten laten onderzoeken.
Dat Jansens oud-patiënten vol wrok en verdriet zitten, is alleszins begrijpelijk. Zij zullen elke verontschuldiging van Jansen interpreteren als een poging om zijn straf te ontlopen. Voor de media is het heerlijk om een ‘dokter Mengele’ ten tonele te kunnen voeren. Artsen en ziekenhuisbestuurders distantiëren zich van Jansen omdat hij, de ‘foute dokter’, hun reputatie bezoedelt. Tegelijk kan hij als bliksemafleider dienen voor hun eigen nalatigheid toen, en voor de verslavingsproblemen waarmee een op de tien artsen nu worstelen.
Ik hoop dat al die weerstand de rechters er niet van weerhoudt om uit te zoeken waarom Jansen heeft gehandeld zoals hij heeft gedaan. En dat ze ook die onzinnige veroordeling voor zelfmoord herroepen.
